กว๊านพะเยา
“กว๊านพะเยา” หรือ “หัวใจของเมืองพะเยา” อยู่ในเขตอำเภอเมืองพะเยา เป็นทะเลสาบน้ำจืดใหญ่เป็นอันดับ 1 ในภาคเหนือ และ อันดับ 4 ของประเทศไทย (รองจากบึงบอระเพ็ด, หนองหาน และบึงละหาน)คำว่า "กว๊าน" ตามภาษาพื้นเมืองหมายถึง "บึง" เป็นแหล่งน้ำธรรมชาติอยู่ใจกลางเมืองพะเยา มีทิวเขาเป็นฉากหลัง เกิดจากน้ำที่ไหลมาจากห้วยต่างๆ 18 สาย มีปริมาณน้ำเฉลี่ยปีละ 29.40 ล้านลูกบาศก์เมตร มีพันธ์ปลาน้ำจืดกว่า 48 ชนิด มีเนื้อที่ 12,831 ไร่ เป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาต่างๆ ประกอบกับ ทัศนียภาพโดยรอบกว๊านพะเยามีความสวยงามประทับใจแก่ผู้พบเห็นจึงกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวตามธรรมชาติอีกทั้งบริเวณริมกว๊านพะเยามีร้านอาหารและสวนสาธารณะให้ประชาชนและนักท่องเที่ยวได้พักผ่อนหย่อนใจ เนื่องจากกว๊านพะเยาในอดีตแต่เดิมเคยเป็นที่ราบลุ่มแม่น้ำมีสายน้ำอิงไหลพาดผ่านคดเคี้ยวทอดเป็นแนวยาวไปตลอด จากทิศเหนือจรดขอบกว๊านฯ ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ประกอบกับมีหนองน้ำน้อยใหญ่หลายแห่งและร่องน้ำหลายสายที่ไหลลงมาจากขุนเขาดอยหลวง แล้วเชื่อมติดต่อถึงกัน ทำให้พื้นที่ราบลุ่มแม่น้ำแห่งนี้มีความอุดมสมบูรณ์เป็นอย่างมากจึงทำให้พื้นที่แห่งนี้มีผู้คนเข้ามาตั้งถิ่นฐานอาศัยอยู่เป็นชุมชนนานนับตั้งแต่โบราณ
ที่มา : เอกสารบรรยายสรุปจังหวัดพะเยา (ปรับปรุง : มกราคม 2559)